. STERİLİZASYON VE STERİLİZASYON ÜNİTESİ

.  STERİLAZASYON

Bakteri sporları dahil tüm canlı mikroorganizmaları öldürülmesidir.Cerrahi enfeksiyonlardan korunmak için vücut dokuları ile temas edecek olan tüm aletlerin steril edilmesi gerekir.Steril edilen aletlerin sterilizasyondan sonra tekrar kontamine olmaması için dış ortamla ilgisinin kesilmesi gerekir.Bunu için steril edilmiş eşyalar poşet veya aliminyum folyoya sarılarak tromeller içinde saklanır.(14)

Kullanılan sterilizasyon yöntemleri şunlardır

1-Isı İle Sterilizasyon

Bu yöntem,yüksek sıcaklıkta mikroorganizmaların proteinlerinin denatüre olması temeline dayanır.Bu işlemde steril edilecek objenin ısıya dayanıklı olması gerekir.Isı ile sterilizasyon yönteminde etkili olan faktörler şunlardır;

    -Isı derecesi;Steril edilecek maddenin cinsine göre ısı yükseltilerek kısa sürede sterilizasyon sağlanabilir.

    -Etki süresi;Isı derecesi ile ters orantılıdır.Isı arttıkça sterilizasyon süresi kısalır.

    -Ortamın nemi;Nem arttıkça daha düşük ısıda sterilizasyon sağlanır.Çünkü mikroorganizmalarda su oranı arttıkça proteinler daha çabuk koagüle olur.Proteinlerin daha çabuk koagüle olması için ortamda en az %50 oranında su olması gerekir.Bakteri sporlarında %5-10 oranında su bulunduğundan sterilizasyona dirençlidirler.

A.Nemli ısı ile sterilizasyon:Su buharı kuru sıcak havadan daha elverişlidir.Buharın öldürücü etkisi daha fazladır ve eşyayı daha çabuk ısıtır.Pamuk,yün,kumaş,kağıt gibi diğer gözenekli maddelere buhar daha kolay nüfuz edebilir.

A1.Kaynatma:Kaynatma her ortamda uygulanabildiği yaygın olarak kullanılır.Fakat bütün patojenler için etkili değildir.Eğer başka bir sterilizasyon ve dezenfeksiyon yöntemi elde mevcut değilse suya sodyum bikorbanat eklenerek %2’lik solüsyon elde edilir ve etkinliği arttırılabilir.Deniz seviyesinde  dezenfeksiyon için 15’   önerilmektedir.Plastik eşyalar ve cam eşyalar için bu yöntem kullanılmamalıdır.Eğer suya sodyum bikarbonat eklenmemişse  30’ kaynatılmalıdır.Bazen pastörizasyon içinde bu yönteme başvurulur.Bazı metal aletler için bu yöntem kullanılabilir.

A2.Basınçlı buhar ile sterilizasyon:Sıcaklık mikroorganizmaları öldürür ,fakat buhar da kullanıldığı zaman bu süreç daha çabuk gerçekleşir.Mikroorganizmaların protein yapısı denatüre eder ve yapılarını bozar.Çoğunlukla mikroorganizmaların vegatatif formları kısa bir sürede ölür..Nem bulunduğunda sıcaklık daha çabuk iletilir.Bu nedenle ısıya ve neme duyarlı olmayan tüm malzemeler için önerilen bir metoddur..Genelde 121’de 15-45 dakika süreyle sterilizasyon gerçekleşir.Basınçlı sterilizasyon için otoklav kullanılır.Basınç altında su buharı ile sterilizasyon yönteminde kesinlikle uyulması gereken bazı ilkeler vardır

 Bunlar;

-Otoklav içine yerleştirilecek objelerin paketlenmesi,bohçalanması ve aralarından nemli ısının geçişi sağlanacak şekilde olması gerekir.

-Otoklav içinde havanın boşaltılması ve uygun ısıya erişen buharın objelerin arasından ve etrafından geçmesi ve tüm yüzeylere erişmesi sağlanmalıdır.

-Otoklavdan çıkarılacak malzemenin çok iyi kurumuş olmasına dikkat edilmelidir.

-Buharın kalitesi iyi olmalı ve içerisinde su bulunmamalıdır.

-Buharı mikroorganizmaları harap etme etkisini gösterdiği ısı ve basınç dönemi süresinin tam ve kesin olarak uygulanması gerekir.

-Filtre edilmiş hava ,otoklav içine verilerek ,objelerin kurutma ve soğutma işleminin sağlanması gerekir.

-Sterilizasyonun etkisi kontrol edilmelidir.

A3.Basınçsız buhar ile sterilizasyon:Akım halindeki buharın ısısı 100C’dır.Genellikle 100C’de1 saat süre ile sterilizasyon yapılır.Koch kazanı bu amaçla kullanılır.Yüksek ısıya dayanmayan örneğin şekerli çözeltiler bu amaçla kullanılabilir.

A4.Tindalizasyon:Yüksek ısıda bozulabilecek sıvı maddeler belirli ısı derecesinde birkaç gün üst üste tutularak steril edilir.Örneğin;hidrolize olabilen çözeltiler 70C’de ,serum gibi proteinli maddeleri içerenler 56C’de ,aşılar ve şekerli çözeltiler 100C’de tutulurlar.Benmari yöntemiyle su ısıtılır ve içinde  steril edilecek çözeltiler bulunan tüp veya şişeler su içine daldırılır.Isıtma süresi çoğunlukla 1 saattir ve işlem 3 gün üst üste tekrarlanır.Dirençli mikroorganizmalar için daha uzun süre gerekmektedir.

B.Kuru Isı İle sterilizasyon:Nemli ısıya duyarlı veya nemli ısıyı geçirmeyen materyaller için kullanılır.Kızıl dereceye kadar ısıtma,alevden geçirme veya Pasteur fırını kullanılarak gerçekleştirilir.Nem oranı ortadan kalktığı için çok yüksek ısı gereklidir.Bu nedenle 170C’de 1,5 saat veya 160C’de  2saatte sterilizasyon gerçekleşir.Cam,madeni eşyalar,çeşitli tozlar ve bazı yağlar steril edilebilir.Sıvılar ve kumaş türü şeyler steril edilemezler.

C.Kimyasal Maddelerle Sterilizasyon:Isı yoluyla sterilizasyonu mümkün olmayan bir kısım materyalin sterilizasyonu kimyasal maddeler aracılığıyla yapılabilir.Burada geniş  bir mikrobiyal spektrumu olan ve sporoid aktiviteli sterilizasyon ajanı gerekmektedir.Gaz ve likit sterilizanlar kullanılır.Bunlar ;

Etilen Oksit İle Sterilizasyon;Isıya hassas basınçlı su buharı ile bozulabilen materyaller için kullanılan bir sterilizasyon yöntemidir.Bu yöntemde sterilizasyon düşük ısıda ve vakum altında belirli bir gaz konsantrasyonu altında yapılır.Etilen oksit ile sterilizasyonun etkili olmasını sağlayan faktörler uygulama süresi,gaz konsantrasyonu,ısı ve nemdir.Sterilizasyon için gereken zaman 3-7 saat arasında değişir.Maksimum ısı 54-60C olduğunda 121-132C’lik buhar sterilizasyonu ile aynı düzeyde verim elde edilir.Etilen oksitin patlayıcı özelliği vardır.Bu nedenle kullanılırken bu etkisini azaltmak için karbondioksit veya azot gazı ile karıştırılarak kullanılır.Etkili bir yöntem olmasının yanı sıra pahalı bir sterilizasyon yöntemidir.

EO İle Sterilizasyonda Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

·         Sterilizasyon süreci çok dikkatli bir şekilde izlenmelidir

·         .Buhar sterilizasyonu ile steril edilbilecek malzemeler EO ile steril edilmemelidir.

·         Malzemenin üzerinde kalan atık maddeler EO’in difüzyonunu etkileyebilir.Bu nedenle tüm sterilizasyon işlemlerinde olduğu gibi EO ile sterilizasyonda tüm malzemeler iyice temizlenmelidir.

·         EO sterilizatörün kontrolünde biyolojik ve kimyasal indikatörler kullanılmalıdır.

·         EOile sterilizasyonda yeterli oranda neme ihtiyaç olduğu unutılmamalıdır.

·         EO gazının zararlı kalıntılarını ortadan kaldırmak için mutlaka havalandırılmalıdır

·         .Tekrarlanan sterilizasyonlar gözenekli maddelerde gaz yoğunluğunun artmasına neden olur.

·         EO gazı sterilizatörlerden bir emici alıp atmosfere verilebilir.Böylece personelin EO gazına maruz kalması önlenmiş olur.

·         Sterilizatör kapağı kilitlenme ve mühürlenme özelliğine sahiptir.Kapağın mühürlenmesi ve kontrolü düzenli yapılmalıdır.

-Likit şeklinde Gluteraldehit:Bakterileri,mantarları,sporları,tüberküloz basili ve virusları içeren tüm mikrobiyal yaşamın tüm şekillerimi harap edebilir.Aktive edilimiş %2’lik likit gluteraldehit,sistoskop,bronkoskop gibi gözle bakılan optik sistemli aletlerin sterilizasyonu için kullanılır.Lens bölümüne zarar vermez,korozif değildir organik maddeler ,koagüle kan ve protein ile inaktive olmaz.(3)

-Hidrojen Peroksit İle Sterilizasyon:Hidrojen Peroksit sıvı halde sporosidal etkinlikte güçlü germisidal ajandır.Hidrojen Peroksitten elde edilen gaz plazma sterilizasyon sağlayacak etkinlikte germisidal etkiye sahiptir.Gaz plazma sterilizasyon yönteminde ısı ve neme gerek olmadığından en hassas malzemeler,optik cihazlar,elektronik aletler bu yöntemle steril edilebilmektedir..Oldukça hızlı ve güvenilir bir sterilizasyon töntemidir.

2-.Işınlama:Isı ve diğer yöntemlerle steril edilemeyen ortamların sterilizasyonunda ışınlardan yararlanılır.Kullanım alanı sınırlıdır.Bu ışınların çevreye de etkili olmaları nedeniyle önlem alınarak uygulanmaları gerekir.

   Ultraviyole ışınları ile sterilizasyon;253 nm dalga boyundaki UV ışınları daha çok havayı ve yüzeyleri steril etmek için kullanılır.Suların sterilizasyonu içinde uygundur.Işınların dalga boyları kısaldıkça mikroorganizmaları öldürücü etkisi artar.Fakat etki alanları azalır.Güneş ışınları da UV ışınları içermesi nedeniyle yüzeylerdeki mikroorganizmaları öldürür.Mikroorganizmanın inaktive olması için UV ışınları absorbe edilmelidir.

Diğer ışınlar;Xışınları,dalga boyu büyük olduğundan mikrobisit özelliktedir.Gama ışınları,bakterisittir ve derinlere nüfuz edebilir.Tüm alan ışınlanabilir fakat zararlı etkilerinden dolayı kullanılmaz.Beta ışınları,ışığa yakın hızda hareket ederler,ortama kolay diffüze olurlar,suların sterilizasyonunda kullanılırlar.(14)

3.Filtrasyon:Sıvı içnde bulunan süspansiyon halindeki katı parçacıkların uygun büyüklükteki bir filtreden süzülerek yapılan ayırma işlemidir.Genellikle mikrobiyoloji laboratuarlarında kullanılmaktadır.Cerrahi alanda uygulanmamaktadır.

Otoklavda Sterilizasyonda Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

Ø  Makinenin kontrolü ,malzeme atılmadan mutlaka günlük olarak yapılmalıdır.

Ø  Basınçlı buharla yapılan sterilzasyondan önce ,otoklvdan boşaltılan havanın yerine verilen buhar yeterli olmalı.

Ø  Yeterli bir sterilizasyon için otoklav kullanan personel bu konuda iyi eğitim almış olmalıdır.

Ø  Tek kullanımlık malzemeler steril edilmemelidir.

Ø  Malzemeler sterilizetöre sıkışık olarak yerleştirilmemelidir.

Ø  Kullanılacak paketler malzemeler uygun paketlenmeli ve mutlaka etiketlenmelidir.

Ø  Steril olan malzemeler uygun koşullarda saklanmalıdır.

Ø  Steril olan her türlü malzemenin kullanım anına kadar steril kalması zorunludur.

Ø  Sterilite kesinlik taşıyan bir ifadedir.Bir malzeme ya sterildir ya da steril değildir

   

Dezenfeksiyon Ve Sterilizasyon İşlemlerinde Hemşireye Düşen Sorumluluklar

Ø  Sterilize veya dezenfekte edilecek materyallerin temizliği iyi yapılmalıdır.

Ø Kullanılacak dezenfektanın sulandırılması doğru yapılmalıdır.

Ø Dezenfektanların son kullanma tarihi kontrol edilmelidir.

Ø Isıya dayanıklı tüm araç ve gereçler otoklavda veya pasteur fırınında steril edilmelidir.

Ø Her hasta için ayrı pansuman malzemesi kullanılması sağlanmalıdır.

Ø Steril malzeme hemen kullanılmayacaksa iyi koşullarda depolanmalıdır.

Ø Servisteki kirli ve temiz malzemelerin ayrımı iyi yapılmalıdır.

Ø Pasteur fırını veya otoklavın içine sterilize edilecek malzemeyi yerleştirirken aralarında sıcak hava akımının geçmesine izin verecek şekilde yeterli boşluk bırakılmalıdır.

Ø Isı ile sterilizasyonda sterizatörün sıcaklık dereceleri ve işlemin süresi doğru ayarlanmalıdır.

Ø  Kullanılan sterilizatörlerin aralıklı kontrolleri yapılmalıdır.(21)

STERİLİZASYON ÜNİTESİ

Merkezi Sterilizasyon Ünitesi,sağlık kurumlarının çeşitli birimlerinde tıbbi veya cerrahi araç ve gereçler ile bakım uygulamalarında kullanılan malzemelerin temizlenme,kontrol edilme ,işlevine uygun hazırlanma ,sterilizasyon ve dezenfeksiyon sürecinden geçirilme ,uygun koşullarda depolanma ve isteme göre dağıtımının yapıldığı merkez olarak tanımlanmaktadır.

    Sterilizasyon ve dezenfeksiyon işlemlerinin tek merekezden yönetilmesi ,doğru,etkili ve standartize yöntemlerden her birinin eşit ölçüde yararlanmasına olanak sağlarken ,her aşamanın denetimi,işlemlerin bilgi , beceri ve bilimsel temele dayalı bir duyarlılık içinde gerçekleştirilmesine olanak sağlamaktadır.Sterilizasyon ,dezenfeksiyon ve temizlik işlemlerinin tek merkezden ,konusunda bilgi ve deneyim sahibi ,yeni gelişmelere açık uygulamalarının neden ve niçinini sorgulayarak,yanıtını verebilen sağlık çalışanlarınca yapılmasının ,hastanın ve ünite çalışanlarının da yaşamını güvenceye almada önemlidir.     

  1.MERKEZİ STERİLİZASYON ÜNİTESİNİN HEDEFLERİ

• Hastanın tedavi ve bakımında gerekli malzeme ve ekipmanı sağlamak
• Temizlik ,sterilizasyon ,dezenfeksiyon işlemlerinin kayıdını tutmak.
• Araç-gereç ve malzemelerin envarterini çıkarmak.
• Ünite çalışanları,malzeme ve ekipmanın gider analizi yoluyla maliyeti düşürmek. Kurumun enfeksiyon kontrol politikaları kapsamında hastane enfeksiyonlarını önleme adına gerekli kontrol meknizmalarını işlerliğini kontrol etme.
• Nitelikli hizmet sunumu için gerekli olan tüm malzemeyi seri ve doğru bir şekilde karşılamak.
• Tüm birimlerde araç-gereç açısından sadelik ve değişmezliğin gerçekleşmesine katkıda bulunma.
• Dağıtımı yapılan ekipmanın yüksek kalitede işlevsel olmalarını sürdürme.
• Hizmet içi eğitim programları yoluyla çalışanları bilgilendirme,sürekli eğitime özen gösterme.
• 
  

2. MERKEZİ STERİLİZASYON ÜNİTESİNİN GÖREVLERİ

·          Hastaların tanı,tedavi ve bakımını üstlenen hekim,hemşire ve yardımcılarının istem yaptıkları malzeme ve ekipmanın sağlanması,korunması ve geliştirilmesi.

·         Optimum çalışma koşullarını sürdürmek için modern araç-gereç ve ekipmanın sağlanması.

·         Malzemelerin hizmete hazır duruma getirilmesine ilişkin işlemlerde nitelikli ,güvenilir yöntem ve tekniklerin kullanılması.

·         Araç-gereç ve malzemelerin daha etkin ve ekonomik kullanımını sağlayacak süreç kontrol yöntemlerini geliştirilmesi.

·         Ünite çalışanlarının üst düzeyde performans göstermeleri için etkin ,gereksinimlere temellendirilen eğitim programlarına ortam hazırlanması,yaygın katılıma ilişkin mekanizmalarını işlerliğinin sağlanması.

·         Bakım protokolleri,standardizasyon çalışmalarına katılım sağlanması.

·         Enfeksiyon komitesinde üniteye ilişkin çalışmalarda yer alması.

·         Hekim.hemşire ve yardımcılara son gelişmeleri sağlama adına ,araç-gereç ve ekipman konusunda araştırmalara katılınması.

·         Kullanılan malzeme ve araç-gereç ile tekrar kullanıma alınacakların toplanması,teslimalınması.

·         Kullanımı gerekli dezenfektan solüsyonlarının seçimi,hazırlanması,denetiminin yapılması.

·         Ticari solüsyonların teslim alınması ,kaydı ve dağıtımını yapılması gibi işlevler MSÜ’nün fonksiyonları kapsamına girmektedir.

Sterilizasyon merkezleri genellikle 4 bölümden oluşur.

  

    Dekontaminasyon bölümü:Mutlaka diğer alanlardan ayrı olmalıdır.Diğer 3 bölüm bir arada geniş bir alana yerleştirilebileceği gibi ideal olan bu alanlarında ayrı ayrı odalara bölünmesidir.

    Hazırlık ve paketleme bölümü:Steril edilecek malzeme kullanılacak yönteme göre uygun materyal ile paketlenmelidir.Örneğin;EOile steril edilecek medde kumaş ile paketlenmelidir.Paketleme işleminden önce ise ekipman parçalanabilir en küçük parçalarına kadar ayrılmış halde bırakmalı ve her bir parça kurulandıktan ayrı ayrı paketlenmelidir.

  Sterilizasyon bölümü:Sterilizasyonçin çeşitli yöntemler kullanılmaktadır.Bu yöntemleri sterilizasyonun yapısına ve mikroorganizmaların etkisine göre 3 ana başlıkta toplayabiliriz;

    Fiziksel işlemler;iyonize radyasyon ve kuru ısı.

  Fizikokimyasal işlemler ve kimyasal işlemler;buhar,buhar/formaldehit,EO ,gluteraldehit.

Kimyasal ve fizikokimyasal işlemlerin etkisi ,öldürülecek mikroorganizma ile steril edici

Moleküllerin direk fiziksel temasına bağlıdır.Bu nedenle sterilizasyona maruz bırakılacak materyal  ve bu materyalin içerisine konulduğu paketleme malzemesi ,steril edici moleküllere karşı geçirgen olmalıdır. Örneğin;buhar sterilizasyonunda paketleme malzemesi havanın dışarı çıkarak buharın içeri girmesine ve steril edilecek ürün ile direk teması sağlanmalıdır.

  Depolama:Steril edilen malzemelerin kullanıma kadar bekletildikleri alandır.Bu alana giriş ve çıkış mümkün olduğunca sterilizasyon koşullarına uyulmalı ve havalandırma sistemlerinde mümkünse HEPA fitler sistemli klimalar kullanılmalıdır.